HOE DIEP WAS HET TRANENMEER ?

Hoofdstuk II van Alice in Wonderland heet Het Tranenmeer (The Pool of Tears). Door het eten van een koekje is Alice bijna drie meter groot geworden, en omdat ze nu zeker niet meer door het kleine deurtje naar de mooie tuin kan gaan, vergiet ze liters tranen, tot er een grote plas om haar heen ontstaat, tot halverwege de zaal. In het Engels staat er:  “shedding gallons of tears, until there was a large pool all around her, about four inches deep and reaching hald down the hall.”  Je ziet het voor je, reuze-Alice tot haar enkels in het zoute water.

Diverse vertalers zagen het toch wat anders. Bij C. Reedijk en Alfred Kossmann was in 1947 het tranenmeer “wel een meter diep” – en het bleef dit, 13 drukken lang, tot Peter Bulthuis in 2006 eindelijk de fout opmerkte en herstelde. Ook bij Eelke de Jong, in 1981, is het meer “ongeveer een meter diep”.  Je zou haast denken dat vertalers typische alfa’s zijn die duimen en voeten door elkaar halen. Natuurlijk, vergissen is menselijk. Maar ik probeer me een voorstelling te maken van die tranenplas van een meter diep …

Ja, en dan verschijnt, begeleid door een golf van publiciteit, in 1989 de vertaling van Nicolaas Matsier, gepresenteerd als de definitieve Nederlandse Alice, die alle voorgaande in de schaduw stelde en alle volgende overbodig maakte. Dat de auteursnaam bij de eerste oplage verkeerd gespeld was, een kniesoor die daarop let. De vertaling was een groot succes, en er volgden een groot aantal edities en drukken, bij diverse uitgevers. Ook publiceerde Matsier in 1996 een alleraardigst essay-bundeltje, Alice in Verbazië, over Alice, Carroll en zijn vertaling.  Duidelijk laat de schrijver merken dat over elk woord van zijn vertaling is nagedacht; soms heeft hij in latere drukken ook nog wijzigingen doorgevoerd (zie bijvoorbeeld mijn blog over de Mock-Turtle, die eerst Imitatie- en later Nep-Schildpad heet).  

Terug naar het Tranenmeer.  Bij Matsier is dit, sinds 1989, “ruim een meter diep”. De cursivering is van mij. Op maandag 6 april 2009 houdt Matsier een lezing in Groningen, in het kader van het Studium Generale. Uiteraard ben ik er bij. Ik ken Matsier van diverse gelegenheden, onder meer heeft hij eens een tentoonstelling van mij in Groningen geopend, waarna we genoeglijk samen hebben gegeten, indonesisch als ik het mij goed herinner. Na afloop van de lezing gaat hij met een vriend dineren; ik word uitgenodigd als Dritte im Bunde. We komen onder meer te spreken over zijn prestigieuze vertaling van de Annotated Alice  van Martin Gardner, die net klaar is en al bij de drukker ligt.  Ik vind het een wonderlijk project – daarover een andere keer meer. Als ik vraag of hij de hele vertaling nog eens kritisch heeft doorgelopen, stelt hij de wedervraag of er dan fouten in staan. Ik vertel dat ik hier en daar wel opmerkingen heb, maar dat ik slechts één echte fout heb gevonden: de diepte van het tranenmeer.  Als Matsier zich de al twintig jaar onopgemerkte blunder realiseert, trekt hij wit weg. Zou hij nog op tijd zijn ? Het antwoord is te vinden in de uitgave van Athenaeum-Polak & Van Gennep (die ik overigens kreeg toegestuurd van de uitgever): tien centimeter.  Seize matters.

Van Alice in Verbazië verschijnt later dat jaar (2009) een tweede, uitgebreide en herziene druk. Terwijl in de eerste druk nog met waardering werd geschreven over een artikel van mijn hand in Wauwelwok (zie Verbazië 1e druk pag. 73) bleek die passage in de tweede druk verdwenen. Het kan natuurlijk toeval zijn …    

ALICE DUIKT OVERAL OP

Naast primaire en secundaire bronnen ben ik bijzonder geïnteresseerd in tertiaire, of voor mijn part kwartiaire, publicaties:  boeken met een motto, voorwoord, illustratie,  citaat of titel, betrekking hebbend op Alice of Lewis Carroll.  Hier een eerste selectie, uit de rubrieken Groningana en exacte wetenschap.

Lyrisch schetsboek voor de stad. Uitgave Centrum Beeldende Kunst, Groningen, 1994, tekst Henriette Kindt, ISBN 9072324153. Een mooi uitgevoerd boek over Groningen. Als motto een strofe uit het openingsgedicht van Alice in Wonderland, “And ever, as the story drained [etc.]”;  verder een Tenniel-portretje van Alice, en de inleidende tekst “De stad Groningen zou je eigenlijk met de verbaasde en kritische ogen van Alice in Wonderland moeten bekijken.”

Gouden Griffel.  163^e Almanak van het Groninger Studenten Corps Vindicat atque Polit, 1992. Bevat drie pagina-grote tekeningen waarop Vindicat-bestuursleden figureren in aangepaste Alice-illustraties van Tenniel.

Geavanceerde Informatiesystemen – Alice in wonderlijk informaticaland. Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de informatica, i.h.b. Bedrijfs- en Bestuurskundige Informatica, aan de Universiteit Twente op donderdag 30 oktober 1986 door Dr. P.M.G. Apers. De rede telt vijf hoofdstukken, die elk vooraf worden gegaan door een fantasieverhaal waarin Alice de hoofdrol speelt. Elk van deze verhaaltjes telt zo’n 14 regels; ik citeer van elk de eerste zin. 1. Introductie. “Alice stapte stevig door, want zij wilde nog voor zonsondergang Informaticaland bereiken.”. 2. Representatiemodel. “Eenmaal de poorten van Informaticaland gepasseerd, verbaasde Alice zich over de contouren van het land.”. 3. Modelleren. “In de binnenlanden van de provincie Gegevensbanken kwam Alice een paar kunstenaars tegen die de werkelijkheid aan het modelleren waren.”. 4. Beheersysteem. “Nu naderde Alice het centrum van de provincie Gegevensbanken.”.  5. Hardware.  “Over de grens van de provincie Gegevensbanken heen kijkend, zag Alice een klein schuurtje staan, waaruit gehamer en geboor hoorbaar was.”.

Hoe leven ontstaat – Op het snijvlak van biologie en kwantumleer.  Jim Al-Khalili & Johnjoe McFadden. Atlas Contact, 2015, ISBN 9789045029306. Een tussenkop op pagina 48 luidt: De vreemde grijs van het leven. De eerste zin van dit hoofdstuk: “In Alice in Wonderland  van Lewis Carroll blijft van de Cheshire kat als hij verdwijnt alleen zijn grijns over, wat Alice doet opmerken dat ze vaak een kat zonder grijns heeft gezien maar nog nooit een grijns zonder kat”.

De stelling van Pythagoras – de heilige geometrie van driehoeken. Claudi Alsina, vertaald uit het Spaans, 2016 Libero Kerkdriel, ISBN 9789089986801. Op pagina 53 een kader met een foto van Lewis Carroll, en de kop “Lewis Carroll en een pythagorisch probleem”.  Volgens de tekst zou hij het probleem, dat helaas te ingewikkeld is om hier samen te vatten, in 1850 hebben gepubliceerd. Ik moet tot mijn schande bekennen dat ik geen idee heb wat de bron van dit verhaal is; misschien kan een lezer mij verder helpen. Overigens komt Carroll niet voor in het register.

(wordt vervolgd)

VLUCHT, ALICE, VLUCHT

Vlucht, Alice, vlucht ! is de titel van een Russisch satirisch toneelstuk, losjes gebaseerd op Alice in Wonderland – aldus het NOS-achtuurjournaal van 20 mei. Het stuk werd genoemd als voorbeeld van kritiek op het Poetin-regime die wordt gedoogd.  Te zien was een scene van de Mad Tea Party. Helaas is Moskou me net wat te ver - als het nou Maastricht was zat ik morgen in de trein. 

Vaak verbaas ik mij erover hoe Alice telkens weer opduikt op de meest onwaarschijnlijke plaatsen -  of met de haren erbij wordt gesleept. Zie bijvoorbeeld mijn eerdere blog over de rioolwaterzuivering. Het lijkt of dit toeneemt, maar objectief kan ik het niet meten, misschien let ik er meer op dan vroeger. Anderen zien misschien overal Assepoester of Pinokkio.

Twee recente voorbeelden uit de Volkskrant.  Een stukje van Eva Hoeke in het magazine over Tinkebel  (behoeft dacht ik geen nadere uitleg),  waarin haar stadstuin wordt omschreven als “een vrolijke botsing tussen Villa Kakelbont en Alice in Wonderland”.  En een paar weken later een interview met schrijfster Hanna Bervoets, met als onderwerp lijden aan een chronische ziekte, waarover ze een roman heeft geschreven.  De hoofdpersoon isoleert zich van alles en iedereen, en komt uiteindelijk terecht in een “Alice in Wonderland-achtige parallelwereld” (en dat is duidelijk geen aanbeveling).

Lewis Carroll in de moderne media, het blijft mij intrigeren.  De lezer van dit blog kent waarschijnlijk wel het vraagstuk van de twee klokken;  zo niet, ga naar https://etc.usf.edu/lit2go/112/poems-puzzles-and-stories-of-lewis-carroll/4953/the-two-clocks/. Op 15 mei keek ik naar Netwerk.  Mark Rutte werd naar zijn mening gevraagd over Forum voor Democratie en leider Baudet.  Rutte:  “Ook een stilstaande klok geeft twee keer per dag de juiste tijd aan”. Waar haalt zo’n man het vandaan …

Ik ben overtuigd dat de bekendheid van Alice voornamelijk berust op diverse verfilmingen en stripuitgaven, en dat het merendeel van het publiek Walt Disney als auteur ziet.  En met die bekendheid valt het ook nogal tegen. 

Ben je ook een citaat tegengekomen dat het waard is hier even te memoreren ?  Laat het mij even weten.  Hoe misplaatster, hoe leuker.  casper.schuckink.kool@gmail.com.